In de jaren vijftig begon in Mexico een van de grootste transformaties van de voedselproductie in de geschiedenis van de mens. 

‍

Daar werkte de Amerikaanse agronoom Norman Borlaug aan een eeuwenoud gewas: tarwe. De wereldbevolking groeide razendsnel en het was nog maar de vraag of de landbouw die groei kon bijbenen.

‍

“De strijd om de hele mensheid te voeden is voorbij,” schreef de wetenschapper Paul Ehrlich in 1968 in zijn bestseller The Population Bomb. “In de jaren 1970 zullen honderden miljoenen mensen verhongeren, ondanks alle noodprogramma’s die nu worden gestart.”

‍

Het liep heel anders. Tegenwoordig leven we met meer dan drie keer zoveel mensen op dezelfde planeet en is de wereldwijde honger juist afgenomen. Hoe is dit mogelijk?

‍

Het antwoord luidt: ‘de groene revolutie’. Dat was een periode tussen 1960 en 1980 waarin de opbrengst van gewassen zoals tarwe en rijst gigantisch toenam, dankzij allerlei innovaties op het gebied van pesticiden, irrigatie en zaadveredeling. Norman Borlaug kwam bekend te staan als ‘de vader van de groene revolutie’ en ‘de man die een miljard levens redde’, vanwege de ongekende snelheid waarmee hij en zijn team gewassen met elkaar kruisten en nieuwe hyperproductieve tarwesoorten ontwikkelden.

De groene revolutie was een openbaring: de akkers van de wereld bleken véél meer voedsel te kunnen opbrengen dan voorheen mogelijk leek. Maar ondanks het werk van Borlaug en zijn collega’s loopt onze landbouw nu weer tegen de grenzen aan van wat mogelijk is. En deze keer zijn niet onze gewassen, maar onze dieren de grote ‘beperkende factor’. 

‍

Met de toenemende welvaart in grote delen van de wereld – landen als China, Zuid-Afrika, Brazilië en Mexico – is de vraag naar dierlijke producten, en met name vlees, explosief gestegen. Dat legt een grote druk op de planeet: als de hele wereldbevolking hetzelfde dieet als Nederland zou hebben, zouden we al het bewoonbare landoppervlak op aarde nodig hebben voor landbouw.

‍

Dus waar de groene revolutie een doorbraak betekende in de manier waarop we gewassen verbouwden, hebben we nu een revolutie nodig op het gebied van eiwitrijk voedsel zoals vlees en zuivel. En hoewel er veelbelovende alternatieven zijn – denk aan fermentatie, kweekvlees en plantaardige producten – is het nog lang niet duidelijk hoe deze ‘eiwitrevolutie’ er precies uit zal zien. Wat wél duidelijk is, is dat ons voedselsysteem op de schop moet.

De drie grote uitdagingen van de moderne landbouw

De moderne landbouw is efficiënter dan ooit, maar loopt toch tegen harde grenzen aan. Er zijn minstens drie belangrijke redenen waarom het roer om moet. 

‍

1. Landgebruik

Enorme delen van de planeet bestaan inmiddels uit akkers en weilanden. “De meest zichtbare afdruk die de mensheid op de planeet heeft achtergelaten,” schrijven datajournalisten Hannah Ritchie en Max Roser, “is de transformatie van wilde gebieden in landbouwgrond.”

‍

Inmiddels wordt maar liefst 45 procent van al het bewoonbare land op aarde gebruikt voor de landbouw. Sta daar even bij stil: we hebben het hier over een gebied van 48 miljoen vierkante kilometer – meer dan het gehele continent Azië!

‍

Slechts 16 procent van al die landbouwgrond wordt gebruikt voor het verbouwen van gewassen voor menselijke consumptie, terwijl 80 procent wordt gebruikt voor het houden van vee en het produceren van veevoer. Dieren hebben veel meer ruimte nodig dan planten om dezelfde hoeveelheid voedsel te produceren. Het land dat wordt gebruikt voor de veehouderij – 80 procent dus – levert slechts 17 procent van onze calorieën op.

‍

De veehouderij is dan ook een van de grootste oorzaken van de biodiversiteitscrisis. Volgens de Living Planet Index van het Wereld Natuur Fonds zijn de gemiddelde aantallen van alle diersoorten waarvan we gegevens hebben sinds 1970 met maar liefst 69 procent afgenomen. Om die trend te keren, zullen we met veel mínder grond veel méér voedsel moeten verbouwen, of een manier moeten vinden om landbouw met natuur samen te laten gaan (of liever nog: beide!). 

‍

2. Klimaat

Ons huidige voedselsysteem is ook een belangrijke oorzaak van klimaatverandering. Zo wordt er veel bos omgehakt om akkergrond vrij te maken, en bij die ontbossing komt CO₂ vrij die in de planten zat opgeslagen. Vervolgens produceren de koeien op de akkers grote hoeveelheden methaan, dat een heel sterk broeikasgas is, en stoten de vrachtwagens, schepen en vliegtuigen die ons voedsel vervoeren ook nog broeikasgassen uit.

‍

Dit alles telt flink op: volgens een onderzoek uit 2018 is de voedselketen verantwoordelijk voor ongeveer een kwart (26 procent) van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Het is dus niet voldoende om te stoppen met fossiele brandstoffen. Als we de doelstellingen van Parijs willen halen, en naar netto nul uitstoot willen gaan in 2050, dan zal de landbouw ook op de schop moeten.

‍

De transitie naar duurzamere bronnen van eiwitten kan hierin een grote rol spelen. Momenteel veroorzaakt de veehouderij al 30 procent van de totale hoeveelheid emissies van de voedselketen, en dit aandeel wordt nog groter (52 procent) als je het landgebruik en de voedselproductie voor dieren meerekent. Transport is daarentegen – in tegenstelling tot het beeld dat vaak geschetst wordt – een veel kleiner deel van het probleem. Wat betreft emissies is wat je eet veel belangrijker dan waar je eten vandaan komt.

‍‍

3. Dieren in de voedselketen

Tot slot is er nog een derde probleem waar de duurzame eiwitproductie een oplossing voor kan bieden, namelijk de manier waarop we nu met dieren omgaan.

‍

Miljarden dieren in de intensieve veehouderij hebben een kort en ellendig leven. Dit is niet de uitzondering, maar de norm: zonder het leed van dieren is het namelijk niet mogelijk om op de huidige schaal en voor de huidige prijs dierlijk voedsel te produceren. Biologische veeteelt is wel diervriendelijker, maar kost nóg meer land dat we eigenlijk niet hebben.

‍

Ruimte voor de landbouw die we willen

Tot voor kort was er geen goed antwoord op al deze problemen. Maar dat is nu anders: tegenwoordig zijn er verschillende technologieën in ontwikkeling die – hoewel ze nog in de kinderschoenen staan – een nieuwe revolutie kunnen inluiden.

‍

Ten eerste zijn de plantaardige alternatieven beter dan ooit, dankzij investeringen in de ontwikkeling van allerlei vlees- en zuivelvervangers. Maar de wereldwijde vraag naar dierlijke producten blijft voorlopig nog toenemen, dus is het cruciaal dat er ook manieren komen om gezonde, lekkere, betaalbare en duurzame vlees- en zuivelproducten te maken zonder dieren.

‍

Zo worden met fermentatie al de eerste zuivelproducten zonder dieren geproduceerd. Daarnaast is kweekvlees – dat niet van dierlijk vlees te onderscheiden is – nu niet alleen technologisch haalbaar, maar in 2030 misschien al een serieuze concurrent van dierlijke vleesproducten.

Deze alternatieven hoeven de veehouderij niet te vervangen, maar geven de sector (letterlijk) de ruimte om te verduurzamen: het bespaarde land zou gebruikt kunnen worden voor minder intensieve of regeneratieve vormen van landbouw. Dat is beter voor zowel de natuur als de boeren, die dan niet meer gedwongen zijn om de maximale opbrengst uit elke vierkante meter te persen. 

‍

Een verhaal van kansen

Dus, wat staat ons nog in de weg? 

‍

Ten eerste is er geld nodig. Investeringen vanuit het bedrijfsleven nemen al rap toe, maar de overheid loopt nog achter. Het Good Food Institute schat dat overheden tot nu toe slechts 1 miljard dollar in duurzame eiwitten hebben geïnvesteerd, terwijl er eigenlijk 10 miljard per jaar nodig is. 

‍

Een ander struikelblok is wetgeving. Vooral in de Europese Unie is het momenteel erg moeilijk om producten als kweekvlees en zuivel uit fermentatieprocessen op de markt te krijgen: het proces voor goedkeuring duurt, als je geluk hebt, 18 maanden en geeft ondernemers weinig houvast. Tot op heden is het dan ook geen enkel kweekvleesproduct gelukt om goedkeuring in de EU te krijgen.

‍

Ten derde hebben we veel meer gedreven en getalenteerde mensen nodig die de eiwittransitie een slinger willen geven. Denk aan mensen zoals Hans-Josef Fell, de Duitser die het eerste invoertarief voor zonnepanelen wist uit te onderhandelen. Zonder zijn inspanningen was zonnestroom nooit zo goedkoop en wijdverspreid geweest als het nu is.

‍

Tot slot moeten we heel goed in kaart brengen wat de eiwittransitie kan betekenen voor de héle maatschappij. Neem weer het voorbeeld van Norman Borlaug: waar hij in sommige kringen een held is vanwege zijn hyperproductieve gewassen, krijgt hij van anderen juist veel kritiek vanwege de onbedoelde effecten van zijn werk. Zo zouden zijn landbouwmethodes bodemuitputting veroorzaken en hebben bijgedragen aan monocultuur en minder genetische diversiteit in de landbouw wat betreft gewassen. Dat betekent niet dat we nu op de rem moeten trappen, maar wel dat we mensen nodig hebben die het hele plaatje overzien – los van commerciële of politieke belangen.

‍

Als we deze transitie op de juiste manier aanpakken, kan de omslag ongekende voordelen met zich meebrengen. Voor de planeet, voor de natuur, voor de dieren – en ja, ook voor de economie. Nederland en Europa zijn uitstekend gepositioneerd om de wereldwijde koplopers te worden in het voedselsysteem van de toekomst.

‍

Dát verhaal, van kansen en mogelijkheden, mag nu worden verteld en uitgedragen. We weten wat de problemen zijn, en we zien de oplossingen – nu hebben we alleen nog de mensen nodig die de transitie ontketenen.

‍

Wil jij een van de voorvechters van de voedseltransitie zijn? The School for Moral Ambition start in september 2024 met zijn eerste Food Transition Fellowship. Lees hier meer over onze fellowships en hoe je je kunt aanmelden.

‍

Ontdek onze Fellowships:

Meld je nu aan

Inschrijven kan t/m 19 mei